Nitreuze dampen

giftig
Publicatiedatum

6 juli 2025

Op vrijdag 4 juli heeft er op het terrein van FrieslandCampina in Borculo een explosie plaatsgevonden waarbij o.a. een oranje dampwolk is ontstaan. Hoewel er op het moment van schrijven nog geen officiële oorzaak en risico-analyse gepubliceerd is, is er wel het een en ander bekend geworden. Tijdens het lossen van een vrachtwagen zijn salpeterzuur en zoutzuur met elkaar in contact gekomen, waardoor er een reactie is opgetreden waarbij de oranje damp is ontstaan.

Bij het mengen van salpeterzuur (\(\ce{HNO3}\)) en zoutzuur (\(\ce{HCl}\)) treden reacties op die resulteren in de vorming van de vluchtige producten Nitrosylchloride (\(\ce{)NOCl}\)) en Chloor (\(\ce{Cl2}\)):

\[ \ce{HNO3 (aq) + 3 HCl (aq) -> NOCl (g) + Cl2(g)} \]

Deze producten zijn verantwoordelijk voor het roken van de oplossing en de typisch oranjegele kleur van koningswater, een 1:3 mengsel van geconcentreerd salpeterzuur en geconcentreerd zoutzuur.

\(\ce{NOCl}\) kan verder dissociëren met vorming van het kleurloze stikstofmonoxide en chloorgas:

\[ \ce{2NOCl (g) -> 2NO (g) + Cl2 (g)} \]

Stikstofmonoxide draagt bij aan luchtverontreiniging. Het draagt bij aan verzuring van regenwater, door de reactie met water tot salpeterigzuur (\(\ce{HNO2}\)), alsook door oxidatie tot salpeterzuur (\(\ce{HNO3}\)) en aan de afbraak van de ozonlaag.

In de lucht reageert stikstofmonoxide bij hoge concentraties snel met zuurstof tot het bruinrode gas stikstofdioxide.

\[ \ce{2NO (g) + O2 (g) -> 2NO2 (g)} \]

Stikstofdioxide is een giftig roodbruin gas, een sterke oxidator, zwaarder dan lucht en reageert heftig met andere stoffen zoals metalen.

Bijna altijd treedt er ook nog een dimerisatie op waarbij distikstoftetraoxide ontstaat:

\[ \ce{2NO (g) <-> N2O4 (g)} \]

Een mengsel van de gassen stikstofmonoxide, stikstofdioxide wordt ook wel nitreuze dampen genoemd. Deze dampen hebben een typerende en indringende geur, zijn sterk oxiderend en kunnen longoedeem veroorzaken, dus uiterst schadelijk voor de gezondheid.

Bronnen: